افسانه سعادت بخشی علم!
یکی از تلقی هایی که همیشه از علم در سال های اخیر می شود این است که علم سعادت بخش است و هر کس که علمی زندگی کند می تواند زندگی بهتری را داشته باشد و به سعادت برسد و هر کس بر خلاف این روش عمل کند یقینا برمدار خطا حرکت می کند!
اما اگر این تلقی از زندگی را بخواهیم بپذیریم به دلیل آنکه جامعیت بیشتر و مقبولیت بیشتری پس باید نگاهی به تفسیر سعادت بخشی و ادعای کلیسا در قرنهای میانه قرون وسطی تا قرن هفده میلادی نیز داشته باشیم.در آن زمان نیز کلیسا مدعی بود که تفسیری سعادت بخش از زندگی ارائه می دهد و تنها روش رسیدن به سعادت قرائت کلیسا از دین است.
در همان ایام هم قرائت های دیگری وجود داشت ( همانند علم کیمیا و جادو) که همه اینها نشان می دهد تمامی این قرائت ها شامل علم و دین و ... صرفا مدعایی برای سعادت بخشی هستند و لزوما ندارد حتما یکی از آنها به طور مطلق صحیح باشد و دیگری باطل.
این موضوع زمانی بیشتر ملموس و جدی می شود که ما میبینیم این روزها و در سده های اخیر به شدت این تبلیغ انجام می شود که علم تنها راه نجات بشر است و علم یگانه کعبه آمال بسیاری از افراد بشر شده است که اگر کسی بخواهد درست زندگی کند باید با علم همراه شود! ابعاد مختلف این موضوع هم همانند تحصیل صرف در دانشگاه و ... نشان می دهد که این باور تا چه اندازه در میان انسان های امروزی رسوخ کرده است بدون آنکه مبنای صحیحی داشته باشد.
اما ظاهرا این افراد فراموش کرده اند که علم فجایع دیگری هم داشته است همانند انفجار هسته ای و آلودگی های زیست محیطی و دست کاری های ژنتیکی و ... که در زندگی بشر نیز تاثیر های بسیاری منفی داشته است.
پل کارل فایرابند به عنوان یکی از مشهور ترین فیلسوفان علم در قرن بیستم اتفاقا به همین موضوع اشاره می کند و می گوید که تفسیر از علم و سعادت بخشی آن تنها یک قرائت است که لزومی بر صحیح بودن آن نیز وجود ندارد.
فایرابند همین موضوع را با بسط بیشتری در کتاب ضد روش خود منتشر کرده است و در آنجا می گوید که در یک جامعه باز صرفا یک قرائت از روش های زندگی وجود ندارد و همگی قرائت ها فرصت یکسانی برای مطرح شدن در جامعه دارند.چه روش علمی و چه غیر علمی.
اتفاقا فایرابند به عنوان یکی از مشهورترین فلاسفه تحلیلی در قرن بیستم به دلیل همین نظرات جنجالی خود، به شدت مشهور شد.نقدهای او بر کارل پوپر از نقدهای جدی بود که علیه پوپر مطرح شد.وی با اینکه از فلاسفه ایتیست(بی خدا) محسوب می شده است اما به شدت از قرائت های دینی زندگی هم دفاع می کرده است.
چند ماه قبل که با دکتر هادی صمدی در مورد فایرابند و نظرات آنارشیستی وی در مورد علم صحبت می کردیم همین موضوع مطرح شد و دکتر صمدی نقل قول جالبی از فایرابند کردند که قابل تامل بود و تا به حال نشنیده بودم.
دکتر صمدی از قول فایرابند نقل کرد که وی در جایی گفته است فلسفه علم ، دانشی با سابقه درخشان بوده است! اما به هدف خود نرسیده است و این کنایه جدی فایرابند به عنوان یک فیلسوف علم به این دانش است که نشان می دهد فلسفه علم از راه اصلی خود در برخی از موارد دور شده است.
کتاب علم و عقلانیت که همان نقل های مختصر فایرابند در کتاب ضد روش او می باشد هم چند سال قبل توسط نشر نی با ترجمعه آقای دکتر غلامحسین مقدم حیدری منتشر شده است که مطالعه آن خالی از لطف نیست.
به امید روزی که با گسترش انتقادها به علم و روش های علمی شاهد تصحیح این نگاه ها به علم و قرائت های علمی باشیم و روزی برسد که از علم بتی برای زندگی بهتر ساخته نشود.
